Bung 5—John Wycliffe

Kohhran tuahthat hlan ziangtik caan laiah khan simaw Baibal hi mal te lawng a rak um. Hmansehla a thu pawl hi Pathianin a hloh thluh a siang lo. Thutak cu kumkhuaih thuh ringring theih kha a si fawn lo. A rawngbawltu pawl suahter dingah thir saangka khar pawl le thawnginn saangka pawl hman, awlsam teih a ong theutu khan, nunnak thu khal kha a phawrh suak thei a si. Europe ram dang dang ah cun ro phumrukmi vekih thutak hawl dingah Pathian thlarau cun mi thinlung cu a kaihruai ih, Pathian thlarau cun Pathian Cabu sung thuah mi pawl cu a hruai lut theu ih,ca hnah tinih thu nganmi thu pawl cu ngunngaih zetin an zir ih, an thinlung cu a tham nasa a si. An thu hmuhsuahmi cu thlun dingah ziang vek khal an huam thlang. Thu tinkim cu hmakhat ten a umzia an thei fiang mai thei lo ih, hmansehla thudik phuan suah dah hrih lo pawl tla tampi an hmu suak a si. Pathian thlahmi rori siih theiawin an feh suak theu ih, dik lonak thirhri pawl cu an catter vivo; Diklonak thuhnauiah rei pi a rak kun zomi pawl cu an zalennak hum ve dingah an fuih vivo a si. DR 65.2

Waldens pawl khan an maih tongin Baibal an neihmi ti lo cu, Baibal kha tong dang theih dah lo, mithiam pawl lawngin an theihmi tongih nganmi lawng a si ; tuah cun Pathian Cabu cu maih tongih lehlinih, maih tong fingfingih ramldpah karhtir caan cu a ra thleng ve thlang. Leilung cun zantim cu a lan rero thlang. Khaw van tikcu cu a nai vivo ill, ram tam zetah cun khawvan ar a khuang rero a si. DR 65.3

Kum zabi hleilinak (AD 1320-1384) ah England “Kohhran Tuahthatnak Deirel Arsi” cu a hung suak thlang. John Wycliffe an timi cu tuahthatnak lam ausuahpitu hmahruai tu a si ih, England ram hrang lawngah si lo’n, Khristian ram hmuahhmuah hrang ding ah a si. Rom thil ti dan a dokalhnak thu ropi ngaingai cu a phuangsuak ih, a umpi men men nawn lo ding. Himi hin tanhmun a hun tuah thawk. Cuih thil cu mibulpak, kohhran le miphun pumpuluk hrangah an zalennak caan thlentertu a hung si thlang ding a si. DR 66.1

Wycliffe cu cathiam zet mi a si. A hrangah hin Bawipa tihzah cu fimnak hrampi a si. College a kai lai ihsin sakhaw mi zet a si ruangah leh, a fim ruangah, le a thiamthei tuk ruangah a hmin a thang zet. Thil theih kauh a duh ruangah, mi thiam theimi thil poh poh cu a zir thiam theh. Khawvel lam fimnak pawl le Kohhran daan le dun pawl, acozah lam daan pawl tiang a thiam theh ih, himi pawl hi nehhnuah cun an tangkai zet lai ding. Cutik laiih minung pawl thinlung putzia pawl cu fiang zetin a theih ruangah, an dik lonak pawl cu a thai lang thei theh. An ram daan le Kohhran daan pawl a zirmi hi nehhnuih vangtlang nun dan le sakhaw zalennak ding a sualsuahnak dingih a timtuahnak a si. Pathian thu hi a hriamhrei thabik a si ih, tlawng kai pi pawl thinlung um dan cu a theih ruangah, an hnen ihsi kilvenawk dan ding tiang a thei theh. A fimnak le a theihnak a kauh tuk ruangah hin, a hawipi pawl le a hmelma pawl khalin an tihzah ngaingai a si. A dung thluntu pawlin, milian pawl lak khalah a langsar zet ruangah, an hmai a nghal phah nasa. A hmelma pawl cah lonak lai le an thil theih mal zia a phorhsuak theu ruangah, Kohhran tuahthatnak thuhla a relmi pawl tla cu an nautat ngam hrimhrim lo. DR 66.2

Wycliffe cun college ih a um lai ihsiin Pathian thu a zir thawk. Cutik caan ah cun Baibal hi hlanlai tong lawngih a um ruangah, ca thiam pawl lawngin thudik tikhur cu an cawi thei ih, mi dang hrangah cun theih ngaihnak a um lo. Cumi ih sin Wycliffe cun Kohhran tuahthatnak hna tuan dingah a rak timtuahaw a si. Cathiam pawl cun Pathian thu hi an siarin an zir thei ih, cunah cun zaangfahnak nganih a ummi cu an hmusuak theu. An zir phahin an thehdarh vivo ih, mi dang pawl tla in Pathian thu an ngaihven phah a si. DR 66.3

Wycliffe cu Pathian Cabu thuhlaah hin a lung a lut zet ih, a ca zirmi vekin nasa zetin a zir. Cutikah amahah hin ziang simaw kim lo te umin a theiaw ih, cumi cu ca zir leh Kohhran thu zir men hin Idmter thei ci siin a thei lo. Pathian Cabu sungah tuihlanih a hawl hmuh thei dah lomi kha a hmu suak thlang. Cunah cun Pathian rundamnak thu le Bawi Khrih lawng hi minung pawl hrangih a dil saktu a si ti fiang zetin a rak hmusuak. Bawi Khrih ih hnatuan dingah a peaw ih, a thudik hmuhsuah cu karhter dingah a zuam thlang a si. DR 67.1

A nehhnu ih tuahthatu pawl vek thothoin, a thawkah cun khawi lamzin ha a zawh ding ti Wycliffe cun a thei mai lo. Rom hi dodal ding khalin a turn hran dah lo. Hmansehla, thu dik lamzin zawh ahcun dik lonak thawn tonawk lo theih a si lo. Pope dik lonak cu a hmu fiang sinsin ih, Baibal thu zirhmi pawl cu a sim uar ve sinsin. Rom Kohhran cu Baibal feh sanin minungih daan tuahcopmiah an fehsan zo a si ti a hmu. Raltha zetin Puithiam pawl cu Pathian Cabu hnawl hloah a puh ih, mipi pawl hnenah Baibal pek ih, a thu zirhmi pawl tla cu Kohhranah thuneihnak sang bikih retin hman ding a si tiin a zirh. Mi zirh thiam le mi zirh nuam ti zet mi a si fawn ih, thu rel len a thiam zet ih, a thu rel le a nuncan pawl thawnin milaw thlepthlep fawn. Pathian Cabu thuhla a theih dan leh, a thurel pawl, a nun a thianghlim zia, a ralthat le a rinum zia pawl cu miin an upat ngaingai ih, an zum zet a si. Rom Kohhranah cun sualnak tuahmi a um theu ruangah mi tampi cu an sakhaw biakah hin an di a riam thei nawn lo ih, Wycliffe ih thu zirhmi cu an pawmsawn. A zirhmi an pawm ti khal an langter theu. Pope dungthlun pawl cu, anmaih thu hnaldh ani thu an pawm sawn ruangah hin, a parah an thin a ling zet vethung a si. DR 67.2

Wylciffe hi thil dik lo hmusuak thei zet mi a si ih, Pope thusuahmi ah thil dik lo a um ahcun a dodal theu. An ram Siangpahrang ih puithiam a si laiah khan, Pope in siangpahrang hnenah siah a phut tla kha a dodal ih; Pope in siangpahrang tlunih thunei sawnah a ruataw hi thil dik a si lo hrimhrim tiah tan a khawh fawn a si. Pope thil phutmi hi mi tampi lung a awiter lo, Wycliffe ih zirh dan hi an ram milian pawl khalin an pawm zawng tak a si. Siangpahrang le a khawnbawl upa pawl an tangrual ih, sakhaw thil a si lo mi thuhla dangih Pope thuneihnak cu an dodal thlang ih, a thil phutmi pawl khal cu an pe duh nawn lo. England ramah cun Pope lalnak cun siat a tong thlang a si. DR 67.3

Wycliffe-in thil tha lo pakhat a dodalmi cu, Pope kut hnuaiih puithiam phun khat Mendicant Friar an ti mi pawl an si. Hibang pawl hi England ramah an ra ciammam ih, ram hmasawnnak pawl tla an ra hnaihnawk hai. Thil tuahnak hmun pawl, ca zirnak hmun pawl le vangtlang nunnakin an tuarphah nasa a si. Hna tuan duh loih kutdawh pawl an si ih, hibang pawl hin mi a tiheukhau lawng si lo’n, kut hnatuan hi an nautat a si. Tlangval pawl tla cu an zee thlang ih, nun tha lo an cing thlang. Hibang puithiam pawl hin mi tampi cu Monastry hmunah an dam sung um dingah an thlem tlu theu a si. An nu le pa pawlih lungldmnak tel lo a si ih hleiah, a theih hman an thei lo. Hlan deuh ih Roman Father pakhatin nu le pa pawl bom hnakih puithiam pawl umnakah dam sung hmuahhmuah um a thupi zia a rel dan cu: “Na pa cu nan saangkaah tapin lusunin it kha sehla, na nuin na suahnak cu hlipin lo hmuhin a pawhte tiang lo zohtir kha sehla, na kein na cil pei ih, Khrih hnenah na feh san men ding a si,” tiin. Cuihruangah Kohhran tuahthatnak hotu Luther khal khan, ” An thil ti dan hi Khristian le minung khal an bang lo. Lai thunei le cinghnia an bang sawn a si,” a rak ti a si. Cun tlangval pawl cun an nu le pa pawl parah an thinking a hak theh. (Barnas Sears, The Life of Luther, pp. 70,69) . Hitivek hin puithiam pawl cun, hlanlaiih Farasi pawl bangin, pi le pu daan thlunin Pathian thu cu zianghman loah an canter a si. Hiti vekin sungkua an thendarh aw ih, nu le pa pawlin an fanu an fapa pawl an hloh theu a si. DR 68.1

University tlawngta pawl tla puithiam pawl cun an bum thei ih, puithiam si dingah an lem thei theu. Mi tampi cu an siiraw sal ih, hmansehla an hrangah a buaithlak tuk zoih an nu le pa pawl kha thin nain an tuah theu a si; cui hleiah an thaangkam ih a awh ngah hnu cun an suak sal thei nawn lo. Nu le pa tampi cun an faa le pawl cu puithiam pawlih an thlem phangah university tlawngsangah an thlah duh nawn lo. Tlawng turn zetzet cu a kaitu um lo’n an long theh ih, tlawng cu a thing reprep ih, cathiam khal an mal sinsin a si. DR 68.2

Pope cun puithiam pawl cu sual ngaidam theinak thu a pek a si. Himi hi sualnak hram turn zet a rak si. Puithiam pawl cun an sumpai hmuh tarn thei nak dingah, misual ziang vek khal an rak ngaidam vivo, cucun sualnak a tamphahter a si. Damlo le mizonzai pawl cun mahte tuarin an tuar cuahco, an hman dingmi thil pawl len puithiam hnen a thleng theh zo fawn. An nihin len a hrovin an hro ih mipi pawl par ah thilpek an phut bet deuhdeuh,a pe duh lo pawl cu an hua zet. Mirethei kan si an tiaw nan an lian sinsin ih; an inn sak ropi zia le an hmeh khengih an eiin that nasat zia pawl cun an minung pawl an zonzaih dan a lanter sinsin a si. An tikcucaan pawl cu nuamtawlnakah an hmang theh ih, thil khawn dingih mi an fial pawl tla cu mimawl zet, thuanthu rel ding thei zet, hlanlai thuanthu le hnihsuak vek tuah thiam zetzet an si ih, mipi pawl cu duhtawkin an bum rero men a si. Sakhaw lamih serhhrangaw zet pawl tla cu an puithiam pawl hin an duh vekvekin an cawklet thei ih; an sakhaw biaknakaih an zirh uar mi cu, pope hi cungnung bik, mithianghlim pawl biaknak le puithiam pawl hnen ih thil pek pawl hi a si ih, hibang hi vanram kainakah a tawk zet ti tiangin an zumter thei a si. DR 69.1

Cathiam le mithinlung tha pawlin puithiam pawl um dan cu tuahthat an turn theu ih, an hlawhtling dah lo. Wycliffe cun an sahuatnak a kai ngah ih, hivek puithiam rak um pawl hi cu a bilh ihsin a tho lo hrim hrim a si. Banter theh ding an si tiah a ti. Cuih sin mi pawl cun thil um dan an thei ve vivo thlang. Hibang puithiam pawl hin Pope ngaidamnak ca zuarih ram tin ram tangah an vah rero laiah cun, mi tampiin sual ngaidamnak ca cu sumpai ih lei hi zianghman thathnemnak a um lo ti zumnak an nei thawk thlang. Mi tampi cun Pathian hnenah ngaidamnak dil lovin Rom khaw Bishop hnenah kan dil sawn hi ziangruangah ha ti an ruat thiam thlang. Puithiam pawlih huamhap dan tla hi mi tampi an lung a 1dm nawn lo; An duhhamnak cu silhkhah thei ding rual a si lo. “Rawngbawltu pawl le Rom puithiam pawl hin khensa natnak veldn in ei se theh zik, Pathianin in run lo ahcun kan cemsiatral theh thlang ding.” tiah an ti (D’Aubigne, b. 17, ch. 7). An duham dan zia khuhnak dingah, Pope ih Puithiam pawl cun, “Jesuh le a dungthlun pawl tla kha mi thilpeldh khawsa an si,” tiin an ti. Himi hi an rel siatawknak sawn a si. Mi tampiin Baibalah teh ziangtin ha hivek hi a ngan ti theih an cak phah ih, cumi cu Rom duh lo zawng a rak si fawn. Mi thinlung sungah cun thu dik hrampi cu an run phun ih, cumi cu Rom pawlin thuh an duh bikmi a si. DR 69.2

Wycliffe cun puithiam pawl a mawhsiatnak cu, ca in a nganih a thehdarh thlang. elawknak a suahter duh ruangah si lovin miin bible zir duhnak le Bible petuih thuhla thei ve haiseh ti a duh ruangah a si. Sual ngaidamnak le kohhran ihsin hnawhsuahawk theinak hi puithiam men men aicun Popein thu neihnak a nei sang cuang lo.Pathian dan buarih pathianin mawh a pek loh ah cun zohmanin hnawhsuahawk theinak thuneihnak an nei lo a ti. Mi thlarau nun le an taksa thilthu palbetawknak dingih Pope tuahmi hreng sungih a khum zo mi siatbal salnak dingah himi hnakih hriamhrei tha dang a um cuang lo a si. DR 70.1

Rom cun mirang ram siangpahrang thuneihnak Ion a turn thuah Wycliff thotho a cang a tul sal. England Siangpahrang cun a palaiah a ruat ih, Nether land ramah kum hnih lai a va um ih, cumi caan sungah cun Pope aiawh pawl thawn pawlawknak an nei theu. Cu lo khal France, Italy le Spain ram lam ihsi Kohhran hotu pawl thawn tla pawlawknak an nei ringring fawn a si. Hibang pawl hnen ihsiin Kohhran sung thu pawl leh, lenglam ihsi hmuh ban lo leh theihban loh dingmi thuhla pawl tampi a theih phah a si. Nehhnuih a tuah lai ding thil tampi a hmusuak. England ramah a Idrsal tikah cun a thil zirmi kel thotho kha a zir peh ih, tu ah cun a ruh langin, ‘Rom mi pawl ih pathian cu, bumnak, uanthuannak le thildawtnak hi a si’ tiin a tlangaupi thlang a si. DR 70.2

A ca ngan pakhatah cun, Pope le a siahkhawntu pawl thuhla a relnakah: “Sacrament le thlarau lam hrang dingah tiin kan ram ihsiin mi zawnzai pawl ei-bar ding le siangpahrangih sumpai tampi cu kum tin ten an thiar hlo theu ih, himi hi mah le mah lenternak men ding thil tenum tak a si. Khristian ram hmuahhmuahin an lungkimpimi hi zin dik lo an zawh a si. Kan ramah hin zoih tham hrih lo sui tlang turn zet nei khal haisehla, hibang puithiam khawvel mi, mi uangthuang siahkhawn pawl hin an lak ahcun reilote ah a cem mai ding. Kan ram paisa hmuahhmuah an thiar fai theh dingih, an duhham ruangih Pathian camsiatnak lo cu zianghman an ngah lo ding.” a ti ih, a thu ken pawl cu a phuang vivo. (John Lewis, History of the life and suffering of John Wycliffe, p.37). DR 70.3

England ram a ra kir hnu rei loah cun an ram Siangpahrangin Wycliffe cu Lutterworth-ah hotu (rector) hna a pe. Himi hin tih riai loih thu dik a relmi pawlah an siangpahrang cu a lungldm ti a lang. Wycliffe hin an ram siangpahrang khawkhan daan le an ram pumpiih an sakhaw fehpi daan cu a tuah danglam thei nasa a si. DR 71.1

Pope aithawk cu a hung thum dutdo thlang. Thupek pathum an hun kuat ih; a pakhatnak cu an ram siangpahrang hnenah, a pahnihnak cu University ah, a pathumnak cu puithiam pawl hnenah an pe. Himi thudiklo zirhtu hi bang ter dingah zamrang thei bikin ret hloh dan ding hawl uh ti a si. (Augustus Neander, General History of Christian Religion and Church, period 6, sec.2, pt. 1, par.8). Himi thupek a ra thlen hlan hmanah hin, Wycliffe cu a cungcang thuthensak an nghakhlap zet. Bishop pawlin an rak ko rero ih, hmansehla an ram lal thil tithei zet mi pahnihin kilvengin an thlun a si. An kohnak inn cu a lamtang mipi pawlin an kulh ih, inn sung tiang an rung tlan lut hluahhlo. Bishop pawl cun an tih ih, an thlahldr sal. Cumi hnu a rei hlanah Siangpahrang Edward III cu a thi. Hi siangpahrang hi Bishop pawlin Wycliffe hrem dingah an fial nasa theu ih a nih a um lo hnuah cun Wycliffe a hum theutu pakhatin a ai a hung awh. DR 71.2

Pope thupek cu a hung thleng ngaingai. England ramah cun a zianghman rei um lo’n Wycliffe cu kaiih thawnginnah khum dingin thu a pek. Cuih thupek sullam cu, ‘teembetih meisa ih urthat ding’ ti a si. Rome phubalak cu a tuar tengteng thlang ding a bang. Sihmansehla, “Na thinphang hlah; Keimah cu a lo humtu phaw ka si (Seem. 15:1) titu khan a rawngbawltu humhimnak dingah a baan cu a phar tikah, thihnak cu a ra thleng. Asinan, Wycliffe cu sisawn lovin. That dingih thu a petu Gregory XI sawn kha a thi sawntu cu a si. Cutikah Wycliffe ih thuhla ngaihsaktu pawl tla cu an tlan darhsarh theh a si. DR 71.3

Kohhran tuahthatnak cu tluang teih a feh theinak dingah Pathian cun zin dang a tuah salih, Pope Gregory XI a thih tikah, a aiawhtu ding mi pahnih lakah pakhat hril ding a si. Cuteih pahnih cu Pope siding an cuhaw thlang. Mipahnih hua aw zet veve cun Pope tohkham cu an cuhaw thlang. Lamtang nasa zetin an tuah ih,an mah le an mah doaw dingah Kristian pawl cu lamtang ah an sawm veve. A na thei bikin an camaw ih, maih ho mi veve cu vanah laksawng tampi pek dingah an tiam. Himi hin Pope cahnak thazang cu a niamter nasa. An pahnih in an camaw zawk rero men. An buai sungah Wycliffe cun cawlh hahdamnak caan a rak ngah ve. Pakhatin kei hi Pope ka si a ti ih, pakhat khalin a ti ve tho tho, thisen suahnak a ra thleng thlang ih, thisen tampi a luan phah a si. Kohhran sualnak le relsiatawknak a hung nasa vivo. Cuih sungah cun Tuahthatu cun Lutterworth ihsiin, Pope sualaw lam zoh lo’n Bawi Jeush lam zoh sawn dingah mipi cu a rak sawm ve thung a si. DR 72.1

Cutiih Kohhran cu a thenawk siah cun, bauinak le rinumlonaldn a run thlun. Hinah hin, miin Pope cu ziang vek tak an si ti an hmuh fiang thlang ruangah, Kohhran tuahthatnak ding caan remcang tak a hung suak thlang a si. Wycliffe cun ” Pope Thenawknak Thu” cabu fate a ngan ih, cunah cun Puithiam pahnih hin Bawi Khrih dodaltuah an puhaw ve ve. Thu dik an sim maw sim lo rak ruat tha hnik uh. “Pathianin khawsia cu mi pakhat parah thuthen a siang lo ih, mi pahnih a tuah sak a si hi, zo khalin Bawi Khrih hminin awl teih an pahnihih an neh theinak dingah a si.” tiin. (R.Vaughan, Life and Opinions of John de Wycliffe, vol.2, p.6). DR 72.2

Wycliffe cun Bawipa bangin Thuthang Tha cu mi zonzai pawl hnenah a sim theu. Amaih bial sung lawngih Thuthang Tha sim cu a duhtawk lo ih, England ram sung hmuahhmuah ah thehdarh a turn thlang a si. Thusimtu ding pawl tla a ruat. Cumi pawl cu mi tluangtlam nun, pe aw zet pawl, Thuthang Tha phuan lo cu ziang dang hman ruat lo pawl an si. Hibang pawl hin ramtinah an feh ih, dawr hmunah, kawtthlerah le kawmkar tiang hrawhin an zirh theu. Pitar putar le damlo le mi zonzai pawl tla an hawlsuak ih, Pathian thatzia thu lungawi um zet cu an sim theu a si. DR 72.3

Wycliffe cu Oxford University ah Pathian thu zirhtu a si. Cunah cun Pathian thu a sim theu. Tlawngtaa pawl hnenah cun Pathian thu cu ngunngaih zetin a zirh theu ruangah, Thuthang Tha Doctor’ (Gospel Doctor) ti in hmin an pe. A hna tuan sunglawi bik si lai dingmi cu Mirang tong (English) ih Baibal lehlin hi a si. “Baibal, Pathian hnatuan sunglawi zet hi ka letling ding ih, Mirang ramih mi hmuahhmuahin an maih pianpi tong roriin an siar thlang ding” tiin a ca ngan pakhatah a um. DR 72.4

Sihmansehla, a hna tuan cu a cawlh san a tul. Kum 60 a si hlanah , a hnatuan tuk nak le a ral pawl ruangih a thinharnakah a taksa kha a tar ih, nat tihnung um zet a nei. A huatu puithiam pawl ih lungawinak ah a cang. Tuah cun Kohhran a tibuai theu cu a siiraw zet thlang ding, a siirawk dan ngaithla ku’ng tiin a ihnak khaanah an va feh. Rom kohhran aiawh mi pali le an hotu pali an si. An va kulh hual tiamtiam ih, “Na thih zik thlang si, na thil tisual pawl kha sirawin, in relsiatnak hmuahhmuah kha kan hmaiah na phuangaw thlang lo ding maw?” tiin an ti. Anih cu daiten a um men ih, a boisawmtuih hnenah cun, “In hon tung duak hnih!” tiin a ti. Zam riai lo’n puithiam pawl cu a hon zoh kim ta ih, awka fiah nawnin, “Ka thi zik lo pi. Ka dam sal ding silawm. Puithiam pawl dik lonak cu ka phuang lai ding hokhaw.” tiah a ti. Annih pawl cun mangbang zetin an suah san sal a si. (D’ Auhgne, b. 17. ch.7). DR 73.1

Amai rel vekin Wycliffe cu a hung dam leh sal. Rom tukdaihnak ih tha bik Baibal lehlin cu a tuan vivo ih, Thlarau saltang pawl suahnak Thuthang Tha cabu cu an ram mi hmuahhmuahin an neih tiang nungdam ten a um sal a si. A Baibal ca lehlin hna tuannakah hin harsatnak tampi a tawng. A pumsa a cah lo tikah reipi a dam nawn lo ding ti cu a thei aw. Amah dodaltu len an tarn fawn. Hmansehla, Pathian thu cun a tipacang vivo ih, Pathian humhimnak cu rinsanin Lutterworth-ah cun a hna cu nasa zetin a pehzawm vivo. Ram dangah Kohhran an buai celcel laiah a nih cun a hna a rak tuan rero men. DR 73.2

Tuah cun a hna tuan a theh thlang ih Mirang tongih Baibal um hmaisa bik a si. Mirang ram hrangah Baibal cu a um thlang a si. Mihter theih nawn lo ding mi tleunak cu a miphun pawl hnenah a taan thei thlang. Himi hin nasa zetih doawknak hmun khalih neh thei lomi, an ram cawisannak le zalennak a thlen, sualnak le mawhnak hreng pawl tla a kheng bal theh a si. DR 73.3

Hi laiah ca namnak khawl tuahsuah a si hrih lo. Curuangah mi tam piin Baibal an neih theinak dingah cun, nuamnaite le fimkhur zetin kutngan roriih an ngan suahsal mi cun, an ram haidaih ding cu an ngan thei fang fang a si. A neinung deuh pawlin Baibal cabu a pumpiin an duh ih, hrekkhat cun a bu then lawngin, an maih tuldan vekin an lei theu. Ticun inntin Wycliffe ih Baibal tuahmi cu an kawl thei thlang a si. DR 74.1

Tui hlanah kha cun Pope thu sim pohpoh thlun theh a tul ih, tuah cun mah ten Baibal siarin mai ruahnak hmandan an thiam thlang a si. Ticun Wycliffe cun Rom zirhnak vek si lo, Protestant zirhnak taktak cu a zirh thlang. Cumi cu, “Bawi Khrih zumnak ruangih rundamnak thu, minung si lo’n, Baibal thu lawng hi dik lo thei lo a si.” ti thu pawl hi a si. Thuphuang dingih a thlahmi pawl khan Baibal le thu ngan dang pawl tla cu an fehnak kipah an thehdarh vivo. A hlawhtling nasa ih, Mirang ram minung a hrek rori cun zum dan thar cu an thlun thlang a si. DR 74.2

Baibal an zem darhmi cun, Rom kohhran hotu pawlih thin a phangter thlang. Wycliffe hnakih thiltithei sawn Baibal cu do ding an nei a si cu. Himi donak dingah cun an hriamnam neih a rin tlak fawn lo. Cutik laiah cun England ramah Baibal khapnak daan zianghman a um hrih lo. An mai tongin Baibal khal kha an rak nei hrih lo. Asinan, nehhnuah cun daan khauh tak le khirh tak an tuah ih, thlun theh a tul. Himi daan um hlanah cun Baibal cu an thehdarh zawk rero lai. DR 74.3

Pope ih minung pawl cun Wycliffe-ih kaa huh dan ding an tawlrel rero. Rorelnakah voi thum an dintir zo. Asi nan ziang ti hmanin an ti thei cuang lo. A hmaisa bikah, a ca ngan pawl cu thil thiang loah bishop pawl rorelnak cun an ruat sak. Mirang ram siangpahrang Richard II len an lamah a tang fawn. Himi lai thusualdn, zum dan thar a zumtu pohpoh cu thawnginnah thlak theh ding ti thu an suah. DR 74.4

Wycliffe cu a lungawi lo ih, Parliament-ah thu a thlen. Raltha zetin puithiam pawl cu a do ih, Kohhranin thil tha lo an tuahmi cu tuahtha dingah a ngen. Pope le a dunghtlun pawl dik lo dan cu fiang zetin a phawrh theh tikah, a hmelma pawl cu an mangbang nasa. Tuih hlanih Wycliffe lam tang pawl len an rak hmin theh zo fawn ih, tanpitu kha nei lo’n amah te long a si tikah siangpahrang le puithiam pawl tangtlang cu do neh ding ah zohmanin an zum hrimhrim lo. Sihmansehla, puithiam pawl cun an neh riai lo. Parliament-in puithiam pawl suahmi kaih theinak daan thu pawl kha a hlawn theh ih, Wycliffe cu a him sal lala. DR 74.5

A voithumnak cu Mirang ram sungih Kohhran rorelnak sang bikah a si. Hinah hi cun an dimdoi nawn zik lo ih, Rom lam an cangvai thlang ding ih,Wycliffe cu a cem thlang ding a si tiin puithiam pawl cun an ti rero. An tumtah vekih thil a um thei ding a siah cun Wycliffe cu a zumnak ban ter hrim hrim a si ding ih, a duh lo a siah cun meisa ih ur that ding a si. DR 75.1

Sihmansehla, Wycliffe cu dung a sip duh lam lam lo. Phat khal a pha duh fawn lo. Raltha ngaingaiin a thu zirh kel pawl kha a rel ih, a hektu pawl cu a elneh vivo. A thiam thu a hun rel taktak cu, khawiah ha ka um ti kha a ruat nawn lo ih, a thu ngaitu hmuahhmuah cu Pathian rorelnak hmunah a dintir theh ih, an sualnak le an depdetnak hmuahhmuah cu catuan thudik cuaithlainakah a hun thlai sak tikah cun, an umnak khaan sung cu Pathian Thlarau Thianghlim thiltitheinakin a hung khat theh ih, a ngaitu pawl cu Pathian tembehin an um theh ih, an tonak ihsi hmanin an tho thei nawn lo. Wycliffe ih thu simmi pawl cun an thinking cu thalih kahmi veldn a sun hai a si. Zum dan dik lo ih amah an puhnak cu, anmaih par sawnah a hun burh theh. ‘An dik lonak cu ziangti phuang ngam saw an si? Lennak men dingah a si lo maw? Pathian thatnak cu sumdawnnakah an hmang men a si lo maw?’ tiah a ti. DR 75.2

“Nan do mi hi zo ha a si nan zum? Putar thi zik thlang maw? A si lo. Thu dik nan do a si. Thu dik, nannih hnakih cak sawn nan do ih, thu dikin a lo neh hai ding” tiin a ti. (Wylie b.2, ch. 13). Hi bang thu pawl a rel theh cun, rorelnak hmunin a suak ih, zohmanin an tham ngam lo. DR 75.3

Wycliffe ih caan cu a cem zik thlang. Thu dik puanzar kha a thlah thlang ding. Asinan, Thuthang Tha cu tanin voikhat cu a ding hrih lai ding. Thu dik cu dik lonak hmun pi bikah phuan a si thlang ding. Tuah cun a thuhla ngaihtuah dingah Rom khawpiah koh a si thlang. Rom hin tuih hlanah mithianghlim tampi thisen a rak luantir zo ih, Wycliffe khal a hrangah a tihnung um dan hi a thei ringring ko. Sihmansehla, feh cu a turn. Asinan, zeng natnak a nei ih, feh thei lo’n a um. A awkaa cu Rom khawpi minung pawlin an thei thei zik ta lo. Asinan, thu a ngan thei hrih lai ih, ca-in a awkaa cu a suah thei lai ruangah, ca ih ngan cu a turn thotho. A umhmunin Pope hnenah cun ca cu a kuat. A ca ngan cu Khristian ti dan vekin, awka mawi zetin Pope tihzahnak a pe ih, Pope uanthuannak le a lalnak cu na nawnin a zilh. A thu ngan dan cu: “Khristian dik tak pawlin kan thlun ding cu Pope kha a si lo, mithianghlim pawl khal an si lo, Bawi Khrih bang dingin amah lawng hi thlun ding cu a si. Piter le Zebede-ih fapa khal khan Khrih ih zirh dan si lo’n, khawvel lam sunlawinak an duh ruangah, Jesuh thinking an natter ih; curuangah hitivekih dik lonakah cun Dungthluntu pawl khal si sehla, thlun ding a si lo. DR 75.4

Pope cun khawvel lai pawl rorelnak le thuneihnakah a hnawksak ding a si lo ih, cuih thu cu a dungthluntu puithiam pawl hmuahhmuah, Jesuh le a Dungthlun pawl vekih um dingah a zirh ding a si. Hi thil pawlah hin dik lonak ka rak nei pang a siah cun, tangdawr zetin tuah dik dingah ka pe aw a si. A tulah cun thihnak tiang tuar ding khalin. Ka duh vek si thei sehla cu, Pope hmaiah keimah rori din cu ka saduhthawh a si ko. Asinan, Bawipa’n rem in ti pi ta lo. Minung thu hnakih Pathian thu thlun lo thei lo dinhmunah i tuah a si.” A ca ngan tawp lamah cun: DR 76.1

“Pope Urban VI cu Pope a si pekte ihsiin, a thinlung Pathianin a cawh harh ih, amah le a dunghtlun pawlin Bawi Khrih cu an nun dan le an cangvaih danah an thlun theinak dingah le, cutivek ih an um ruangih mipi pawl an zirh theinak dingah le mipi khalin an um dan pawl an cawn theinak ding ah, Pathian hnenah napiin thla cam uh si.” tiin a ngan. (John Foxes, Acts and Monuments, vol.3, pp.49,50) DR 76.2

Wycliffe in Pope le a upa pawl hnenah Bawi Khrih ih zaidamnak le tangdawrnak thu pawl a simmi hin, lei tlunih um Khristian pawl le Bawipaih hnatuantu pawl hmuahhmuah hnenah Bawi Khrih ih nuncan le a rawngbawltu ti aw pawl ih thinlung an bangawk lonak nasat dan cu a hmuhtir a si. DR 76.3

Thu dik a tan ruangah hin a nunnak a hlo ding ti cu Wycliffe hin a thei ko. Lai le Bishop pawlin nasa zetin an phiar ih,a rei hlanah cun meisaih ur that a si tengteng ding ti a zum um nasa. Sihmansehla, zianghman a tih lo. “Martar ih thihnak hawlin hmun hla pi feh a tul lo. Thuthang Tha in puithiam puarthau pawl hi va sim seh la, martar nak cun a lo hrelh lo ding. Dam ringring siin daiten ummen a theih ding maw? Teuh lo. Ka tuar ding cu ra thleng ko seh, ka man cia.” a ti. (D’ Aubigne, b.l7:ch.8). DR 76.4

Pathian hi cun a hnatuantu hi cu a humhim theu. A dam sung cu thu dik tanin a ding nghet. A nunnak cem theinak um ringring kha sehla, a ral pawl kutah cun a thi lo ding. Wycliffe hin a nun humhim duhah a tlan dah lo. A humhimtu cu Bawipa a si. A hmelma pawlin duh tawkin an hrual thlang ding tiih a ruah lai khalah Pathianin mi kut tuar a siang lo. Lutterworth biakinnah Bawipa Zanriah a zem zik lai fangah rinloh pin a tlu ih, rei lo ah a thi a si. DR 77.1

Wycliffe ih hna tuanmi hi Pathian ruat a si. Thu dik cu a ka ah a ret ih, cumi cu mi dang hnenah a sim theinak dingah Pathian cun a Idlveng a si. Kohhran tuah thatnak lungphum cu nghet zetih a tuahngahlai hlan lo, a hna tuan le a nunnak cu Idlvenin a um a si. DR 77.2

Wycliffe hi thimnak caan sungah zohmanih bawmtu nei lo’n ra suak a si. A hlan khalah hiti vek tuah zohman an rak um dah lo, zohthim ding khal a nei fawn lo. Baptistu Johan bangin hna hleice tuan dingah koh a si ih, caan thar suahnak dingih au- tu a rak si. A thu ruahmi pawl hi a thuldn a kim ih, a hnu ih tuahthatu ra suak pawl khalin a mai tuahmi hnaldh tha an tuah cuang lo ih, a hnu kum zali tiangin zohman anih tluk an um lo. A lung phum cu a kau ih, a thuldn a nghet ih, a hnu lamih Kohhran tuahthatu pawl hrang khalah zutmam tul a um lo. DR 77.3

A hna tuan sunglawi zet, mi hrangih thil ruah thiamnak le zalennak, Rom thangkammi ih awkmi pawl suahsal theinak ding cu Baibal ihsin rasuak a si. Himi hi AD 1300 hrawng ihsi thil ra suak, nunnak tiva veldh luang, malsawmnak ti-hna a si. Wycliffe cun Baibal hi Pathian thawkkhumih pek, nunnak daan le zumnak daan famldm tiin a pawm a si. Rom Kohhran cu Pathian ruat, thil tisual thei lo tiih zirhaw an si nan, an thil tawlrel dan pawl cu i he loih pawmmai dingih zirhawknak a si. Hmansehla, Pathian thu dik thlun dingah cun hibang pawl hi hawi san ih, mi dang pawl khal thlun dingin a kawhhmuh a si. Kohhran cu Pope hmangih thu sim ding a si lo ih, Pathian Cabu hmangin thu sim ding a si tiin a ti. Baibal hi Pathian duh dan puansuahnak a si ih hleiah, Thlarau Thianghlim lawng in a hrilhfiah thei a si ih, in zirh duhmi cu tha ten ruat sualdn maih tuah ding ziang a si ti kan hawl suak ding a si a ti. Hi tin mi tampi thinking cu Popelam ihsin Pathian thu lamah a hawiter a si. DR 77.4

Wycliffe cu Kohhran tuahthatu pawl laldh a ropi bik pawl a si. A ruahnak kauh dan, a ruahnak fim dan, thu dikah a din ngheh dan le thu dik a tannakih ralthat dan pawl zoh tikah amah vek mi an tarn lo a si. Nun thianghlim, mai hna tuannak le thil zirnak ah bang khal a nei ve lo, thianghlimnak nun nei, rawngbawlnakah Bawi Khrih thinlung vek pu mi hi Kohhran tuahthat hna tuantu hmaisa bik nuncan cu a si. Thimnak le harsat lai caanih ra suak a si. DR 78.1

Pathian Cabu hin minung nun leh ruahnak a tuah danglam thei danzia cu Wvliffe ih nun ihsin a hmuh theih. Hivek a si theinak cu Baibal hi a si. Thu dik a hmuh fiang nak dingih a zuamnaldn a ruahnak pawl cu thazang thar a tuah sak vivo. Baibal zirnak cun thinlung a ti kau ih, theihthiamnak a ticak ih, dik le dik lo theihthiamnak cu a pe. Thil ziang khal a ti thei lomi, thil theihnak le duhnak pawl khal a santer thei a si. Tumtahmi fel zet neihnak, suangtuah thiamnak, ralthatnak thinlung, pacannak pawl a pe thei. Nungcang a tifim ih, thinlung a thianghlimter a si. Baibal hi thazetih kan zir tikah, a zirtuih thinlung le a neitu paih thinlung a tonawk ah cun, leilung minung fimnaldh a zirh ban lo thil tha bik le sang bik duhnaldn a khat theu a si. Na thu zirhfiangtermi in tleunak a pek; Mi lungmol hnenah fimnak a pek a si. (Saam 119:130). DR 78.2

Wycliffe ih thurin zirhmi cu a karh vivo ih, a dungthlun Lollard pawlin England ram sung lawngah thehdarh cu tawk an ti nawn lo ih, ram dang tiang fehin an puang vivo. An hotu pa a thi zo nan, nasa sawnin Thuthang Tha phuan hna cu an tuan ih, mi tampiin an thu rel an ngai theu. Mi ropi zetzet pawl le lalnu tiangin an zirhnak cu an pawm theh a si. Minung nuncan khal a tuahdanglam nasa. Rom Kohhran ih, milem biaknak lam hmuahhmuah cu an bialdnn ihsiin an hlawn theh . Asi nan rei lo te ah cun, tiduhdahnak thli a hung suak sal. Mirang siangpahrang tuanlai in a thuneihnak a tumter sin sin nakah Rom cu bawmtu dingah a sawm ih, cutikah Kohhran tuahtha tu pawl cu hmakhat ten hrem an si. Thuthang Tha a thluntu pawl cu zo khal meisa ih ur that dingah thupek a suah thlang. Himi hi England ramah martar um hmaisa bik a si ih, martar ih thi cu ni tin ten an um ringring. Thu dik humtu pawl cun tiduhdah le dumsuahnak pawl an ton laiah cun, Bawipaih hnen lawngah thu thlennak an nei thlang. Kohhran hmelma leh ram siatsuahtuah an puh ih, an umnak Idpah an hawl suak vivo. Hmansehla, hmun fianrialih an um khalah, Thuthang Tha an phuan cu an thul dah lo. Mifarah pawl umnak inn pawl le ramtupi lakah an relh theu a si. DR 78.3

Tiduhdahnak cu nasa zet khal sehla, Kohhran fehsualnak le a thatlonak pawl cu an sim vivo. Cutik laiah cun Khristian pawl khalin Pathian thu hi an thei mal zet lai. Asinan, a thu hi an ngaina zet ih, a thu ruangih tuar a tul khal len an tuar ngam thotho. Bawipa Jesuh ih Dungthlun tu pawl san lai bangin, Bawi Khrih dungthlun dingah mi tampi cun an thil neih pawl tla an feh san. Maih innah um dingih an siansak mi pawl cun inn le lo nei loih an dumsuahmi an unau pawl cu an rak thleng ve vivo ih, a thlengtu tiangin dumsuah an si tikah cun, an za ten lungawi zetin vahvaihnak lamzin cu an pawm mai theu. Tiduhdahnak cu a nasat tuk iruangah mi hrekkhat cun an zumnak cu an phatsan ih, siirawknak lanternak hnipuan thawn thawng inn ihsiin an ra suak. Sihmansehla, mi lian le mi rethei si seh, milangsar zetzet tiangin thu dik tanih thawngtla an tarn zet lai. Hremnak meisa ih a thi mi pawl tla cun an Bawipa Jesuh ih tuar vek tuar an si ruangah an hlimin an lungawi zet a si. DR 79.1

Wycliffe a nun laiah cun Pope in ziangti hmanin a ti thei lo. A ruang thlanih a um sungah cun an thin heng a reh lo ding. A thih hnu kum sawmli hnuah, a ruak cu thlan ihsiin lai suak ih, meisain ur theh dingah le, a vutcam pawl cu a kiangih tiva ah hlawn dingin Council of Constance pawl cun ro an rel. Hi tiva ihsin a vutcam cu Avon tivaah a luang lut ih, Avon isin Savern tiva ah, Severn cun tipithuanthum ah, a luang lut a si. Cutin Wycliffe ih vutcam cu amaih thurinin leilung tlun a khuh theh a si ti a lantertu sawn a rak si. (T. Fuller, Church History of Britain, b.4, sec.2, par.54). DR 79.2

Bohemia ram mi John Huss cun Wycliffe ih ca ngan pawl kha a rak siar tikah, Rom kohhran cu suahsanin, Kohhran tuahthat hna cu a hun tuan ve thawk thlang a si. England ram ihsin hla zet Bohemia ram tiangin thu dik thlaici cu a khau vivo ih, cu tawk ihsin ram dangah a karh vivo thlang a si. Miin reipi an rak nghilh zomi, Pathian thu dik cu mi thinking ah a kirter sal a si. Pathian cun Kohhran tuahthatnak hrangah lamzin a sial sak vivo a si. DR 80.1